Tez və asan qeydiyyat!
İtin
burnu inanılmaz qoxu hissinə malikdir. İnsanlarda 5 milyon qoxu reseptoru
varsa, itlərdə bu rəqəm 220 milyon göstərir. Dəqiqədə 300 dəfə nəfəs alaraq itin
iybilmə hüceyrələri yeni ətir hissəcikləri ilə dolur və itlər onları 10000 dəfə
dəqiqliklə seçir. Bu "super qabiliyyət" sayəsində itlər kiçik bir
stadionda ətir hiss edə bilir və ya olimpiya hovuzunda yarım çay qaşığı şəkəri
belə qoxulayırlar. Belə bir xüsusiyyət tibb sahəsinin alimlərinin diqqətini cəlb
etməyə bilməzdi.
İtlər xəstəlikləri
təyin edir
Həssas
iyləmə qabiliyyəti itlərə insan orqanizmində baş verən ən cüzi dəyişiklikləri,
o cümlədən xəstəliyin hüceyrələri tərəfindən yayılan hormonal, zülal və digər
uçucu üzvi maddələri tutmağa kömək edir.
İtlərin
iştirakı ilə bir çox elmi sınaqlar keçirilmişdir. Onları hətta tibbi
analizlərin aşkar edə bilməyəcəyi xəstəlik markerlərini müəyyən etməyə öyrədirlər.
BioScentDX tədqiqat şirkəti məhz itlər vasitəsi ilə xərçəng və digər həyat üçün
təhlükəli olan xəstəliklərin diaqnostikası üçün sınaqlar həyata keçirir. Bu
araşdırmalardan birinin nəticəsi olaraq itlər 97% dəqiqliklə qan analizlərinin
qoxusu ilə xərçəngi müəyyən edə bildilər. "Sage Journals" jurnalında
dərc olunan bəzi elmi tədqiqatlarda bu heyvanlar xəstəni nəfəs nümunəsi vasitəsi
ilə 88-89% dəqiqliklə ayıra bilmişlər.
Başqa bir
araşdırmada isə mikrobioloqlar itlərə malyariyanı aşkar etməyi öyrədib. İtlər
malyariya xəstəliyi olan uşaqları bütün gecəni geyindikləri corabların qoxusu
ilə müəyyən edə bilib. 70% hallarda heyvanlar düzgün tapıb.
Dördayaqlı
dostlarımız hətta Parkinson kimi bir xəstəliyin qoxusunu da hiss edə bilirlər.
Xəstəliyin başlanmasına bir neçə il qalmış insanın qoxusu dəyişir. İtlər bu
qoxunu ən erkən mərhələlərdə, xəstəlik hələ ağır formaya keçməmişdən, hiss edə
bilirlər. Bu da bu xəstələrin müalicəsi prosesini asanlaşdıra bilər.
İtin
qoxulaması hətta epileptik və narkoleptik tutmaların yaxınlaşmasını belə hiss
edə bilər. 2013-cü ildə "Elsevier" elmi jurnalların birində dərc
olunan araşdırma göstərdi ki, itlər narkolepsiya xəstəsini onun tər qoxusu ilə
tapa bilirlər. Heyvan epileptik tutma başlamazdan əvvəl insan orqanizmində
biokimyəvi dəyişiklikləri anlayır və hətta 5 dəqiqə əvvəl bu barədə xəbərdarlıq
etməyi bacarır. Bir çox hallarda bu, insanın həyatını xilas edə bilər.
İtin
burnunun qəribə qabiliyyəti diabet xəstələrinə də kömək edə bilər. Məlum
oldu ki, qanda şəkərin azalması ilə insan nəfəsində izopren kimi maddənin
tərkibi kəskin artır. Alimlər hesab edirlər ki, təlim görmüş it hipoqlikemik
şok təhlükəsi zamanı öz sahibinin həyatını xilas edə bilər.
Dünya
əhalisinin 15% -nə təsir edən miqren də itin burnundan gizlənə bilməz.
Pittsburq Universiteti və Health Union LLC tərəfindən aparılan araşdırmaya
əsasən, 1027 iştirakçıdan 57%-i miqren hücumunun başlanması zamanı və ya ondan
əvvəl ev heyvanlarının davranışlarında baş verən dəyişiklikləri qeyd edib. 60%
hallarda, adətən, miqren hücumundan 1-2 saat əvvəl it aktiv şəkildə öz sahibinə
diqqət göstərməyə başlayırdı, onu tərk etmək istəmirdi, ona diqqətlə baxırdı və
ya həddindən çox yalayırdı. Məlum olub ki, itlər miqren hücumu başlamazdan
əvvəl insan orqanizmində artan serotonin qoxusunu əla hiss edir.
İtlər
COVID-19-a qarşı
2020-ci
ildə Helsinki Universitetinin tədqiqatçıları itlərə sidik analizlərinin
qoxusuna görə koronavirus xəstələrini müəyyən etməyi öyrətmək üçün araşdırma
aparıblar. Qeyd edək ki, digər tənəffüs yolları xəstəliklərində olduğu kimi koronavirusda
da sidik qoxusu dəyişir. Aparılan sınaqlara əsasən, itlər xəstəliyi mövcud olan
hər hansı testdən daha yaxşı müəyyən edirdi. Lakin, itləri covid-19-u müəyyən
etmək üçün istifadə etməzdən əvvəl təkrar sınanması tələb olunan bir çox məsələ
qalır.
Unikal iybilmənin
klonlaşdırılması
Yalnız
bəzi it cinslərinə məxsus olan xüsusi iybilmə qabiliyyətini qorumaq üçün Seul
Milli Universitetinin alimləri onların klonlaşdırılması ilə bağlı tədqiqat
keçirib. Nəticədə klonlaşdırılmış itlərin iybilmə həssaslığı 93,3%, donorlarda
isə 91% təşkil edib.
İt iybilməsinin
tədqiq edilməsi və xəstəliklərin diaqnostikasına tətbiq olunması hələ də elmi
tədqiqat obyekti olaraq qalır, çünki təcrübəni həyata keçirmək üçün bir çox
elmi sübutlar tələb olunur.